पुण्यप्रसाद प्रसाई इण्डियन सेनाले काश्मिरको पहलगामको बदला लिन जुन कार्वाही शुरु गर्यो त्यो देख्दा धेरैलाई लागेको थियो अब युद्ध दक्षिण एशियामा छिराइयो । अब पाकिस्तानमा लुकीछिपी बसेका आतंककारी मटियामेट हुने भए । भारतले शुरु गरेको यो कार्वाहीको पाकिस्तानले कसरी जवाफ देला वा नदेला सबैलाई आशंका थियो । चुपचाप बसेको देखेर पाकिस्तानलाई उकास्दै गोदी मिडियाले खेल शुरु गर्यो । ९ घण्टा सुतेर उठ्दा गोदी मिडियाको इण्डियन सेनाले इस्लामावाददेखि कराँचीसम्म कव्जा गरिसकेको थियो । दुनियाँ चकित थियो तर भोलिपल्ट थाहा भयो पाकिस्तानले इण्डियाको गौरव राफेल सहित अन्य ५ लडाकु विमान खसाली सकेको थियो । पाकिस्तानले डरलाग्दोगरी काउण्टर जवाफ दिन थालेको थियो । युद्ध चम्केको हेर्न चाहने युद्ध उन्मादीहरु रमाइरहेको बेला रातारात मोदीले ट्विटर ह्याण्डल मार्फत सिज फायरको ऐलान गर्दा प्राय सबै युद्ध उन्मादीको शिर गिरिसकेको थियो । किनभने यसले विश्व समुदायमा इण्डियाको शाखमात्र ध्वस्त भएको थिएन मोदीको सिंहवाला छवि पनि खरानी भइसकेको थियो ।स्यालको शिकार गर्न जाँदा पनि संसाधन सिंहको बोक्नु पर्छ भन्ने कुरा सायद इण्डियाले नसोच्नु उसको ठूलो भूल थियो । सायद इण्डियाले सोच्यो, इजरायलले गाजापट्टिमा हमास विरुद्ध गरेको सैनिक कार्वाही जस्तै सजिलो हुन्छ पाकिस्तानमा रहेका आतंकारी अड्डा माथिको आक्रमण तर भारतलाई यो निकै महँगो सावित भयो । आतंककारीमाथिको हमलालाई विश्व समुदायले पनि सराहना गर्ला र पाकिस्तानलाई अन्तर्राष्टिय स्तरमा एक आतंकारी मुलुकको रुपमा सावित गर्न सकिएला । तर उसलाई यो आक्रमण निकै महँगो सावित भयो । अमेरिका र चीनले यस्तो खेल देखाए विश्व रंगमञ्चमा पाकिस्तान इण्डियालाई उसकै भाषामा जवाफ दिने एक शक्तिशाली मुलुकमात्र सावित भएन एक संयमित र युद्ध विरोधी मुलकका रुपमा समेत देखियो ।२२ अप्रिल २०२५ मा भारतको पहलगाम, कश्मीरमा भएको आतंकवादी आक्रमणमा एक नेपाली नागरिक समेत २६ भारतीय पर्यटकको मृत्यु भएपछि भारतले पाकिस्तानमा आधारित आतङ्ककारी समूहहरूलाई दोषी ठहर्‍यायो।अब यहॅा भूराजनीति, कूटनीति, आन्तरिक राजनीति, र प्रोपोगान्डा सबै मिसिएका छन्। यस्ता घटनाहरू एकैपटक धेरै पात्रहरूको स्वार्थ, रणनीति, र आकांक्षाले एकैचोटि घचघच्याइरहेका हुन्छन्। यो आतंकी हमलामा पनि यस्तै देखियो ! 

के यो भारतलाई उकास्ने सुनियोजित षड्यन्त्र हो त?

कश्मीरमा आतंकी हमला जुन युद्धको ट्रिगर बन्यो, यो पाकिस्तान समर्थित गैर(राज्य आतंकी समूह  जैश, एलइटी को काम थियो भन्ने भारतको दाबी हो। यस्ता हमलाहरू प्रायः  भारतलाई अन्तरिक रूपमा कमजोर पार्ने वा अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा आक्रोशमा ल्याउने रणनीति अन्तर्गत गरिन्छ। यो चीन वा पाकिस्तान भित्रैको शक्तिशाली संस्थाले भारतलाई युद्धतर्फ उकास्ने योजना को रूपमा गरेको हुनसक्छ—यस्तो अन्दाज सम्भावित छ।पाकिस्तानसॅग युद्धको माहोल बन्न नदिन सायद मोदीको सोच थियो तर इण्डियन सेना युद्ध चाहन्थ्यो रु परिणाम यसको जवाफमा भारतले ७ मे मा “अपरेशन सिन्दूर” अन्तर्गत पाकिस्तानको बहावलपुर, मुरिदके, मुजफ्फराबाद लगायतका स्थानहरूमा हवाई आक्रमण गर्‍यो, जसमा भारतले जैश(ए(मोहम्मद र लश्कर-ए-तैयबा जस्ता समूहहरूको आधार शिविरहरूलाई लक्षित गरेको दाबी गर्‍यो ।कश्मीरलाई केन्द्र बनाएर चर्किएको तनाव केवल सैन्य झडपमा सीमित रहेन । यो एक सूचना युद्ध, कूटनीतिक चाल, र वैश्विक छवि निर्माणको जटिल खेल थियो। २२ अप्रिलमा पहलगाम, कश्मीरमा भएको आतंकवादी हमलाबाट सुरु भएको यो संकटले हवाई संघर्ष, युद्धविरामको असफल प्रयास, र इन्डस जल सन्धिको निलम्बनसम्म पुग्यो। तर, यो युद्धको सबैभन्दा ठूलो रणभूमि सैन्य मैदान होइन, बरु मिडिया, कूटनीति, र जनमतको क्षेत्र थियो। यहाँ म तनावका प्रमुख कारणहरू, सैन्य रणनीति, सूचना युद्धको गतिशीलता, र यसको गहिरो प्रभावलाई बौद्धिक र समीक्षात्मक दृष्टिकोणबाट विश्लेषण गर्छु। 

आतंकवादी हमला र भारतको जवाफ

२२ अप्रिल २०२५ मा पहलगाममा भएको आतंकवादी हमलामा २६ भारतीय पर्यटकको मृत्यु भयो। भारतले जैश(ए(मोहम्मद र लश्कर(ए(तैयबा जस्ता पाकिस्तानमा आधारित आतंकवादी समूहहरूलाई दोष लगायो। जवाफमा, ७ मे मा भारतले “अपरेशन सिन्धूर” अन्तर्गत पाकिस्तानको बहावलपुर, मुरिदके, र मुजफ्फराबादमा हवाई आक्रमण गर्‍यो। यो आक्रमणले तनावलाई सैन्य स्तरमा पुर्‍यायो।७ मे मा भारत र पाकिस्तानका करिब १२५ लडाकु विमानहरूबीच कश्मीरको सीमावर्ती क्षेत्रमा ठूलो हवाई संघर्ष भयो, जसमा भारतका तीन राफाल, एक मिग-29, र एक सु-30, MKI  विमानहरू खसालिएको रिपोर्ट छ। यो खबरले हाहाकार मचायो १ इण्डियाले रुसबाट खरिद गरेको S-400 समेत चिनी लडाकु विमान र मिसाइलको प्रयोग गरेर पाकिसतानले ध्वस्त पारेको खबरले अर्को सनसनी मचायो । यो संघर्षलाई पछिल्लो समयको सबैभन्दा ठूलो हवाई संघर्ष मानिएको छ । 

 इन्डस जल सन्धिको निलम्बन

२३ अप्रिलमा भारतले इन्डस जल सन्धि निलम्बन गर्‍यो, जसले चेनाब नदीको पानी प्रवाहमा ९० प्रतिशत कमी ल्यायो। पाकिस्तानले यसलाई “युद्धको कार्य” भन्दै चेतावनी दियो। यो कदमले क्षेत्रीय तनावलाई आर्थिक र पर्यावरणीय आयाम थप्यो।७ मे मा कश्मीरको सीमावर्ती क्षेत्रमा भएको हवाई संघर्षमा भारतका तीन राफाल, एक मिग(२९, र एक सु(३० एमकेआई विमान खसालिएको दाबी गरियो। पाकिस्तानले आफ्ना J-10C लडाकु विमानहरू प्रयोग गरेको बतायो। यो पछिल्लो दशककै सबैभन्दा ठूलो हवाई झडप थियो।१० मे मा अमेरिका, चीन, र बेलायतको मध्यस्थतामा युद्धविराम घोषणा गरिए पनि, केही घण्टामै दुवै पक्षले एकअर्कालाई उल्लंघनको आरोप लगाए। श्रीनगर, पेशावर, र कराँचीमा विस्फोटका खबरहरूले युद्धविरामको विश्वसनीयतामाथि प्रश्न उठायो। 

सैन्य रणनीति, शक्ति प्रदर्शन र प्रौद्योगिकीको परीक्षा

भारतले रूसबाट खरिद गरेको S-400 वायु प्रतिरक्षा प्रणाली र फ्रान्सका राफाल लडाकु विमानहरू यो तनावमा प्रमुख हतियार थिए। भारतले S-400 प्रयोग गरेर पाकिस्तानी ड्रोन र मिसाइलहरू नष्ट गरेको दाबी गर्‍यो, तर पाकिस्तानले यी प्रणालीहरूलाई निशाना बनाएको र केही राफालहरू खसालेको दाबी गर्‍यो। यद्यपि, स्वतन्त्र स्रोतबाट यी दाबीहरू पूर्ण रूपमा पुष्टि भएका छैनन्। 

पाकिस्तानको J-10 C र HQ-10 P 

पाकिस्तानले चीनबाट प्राप्त J-10 सि लडाकु विमान र HQ-10P वायु रक्षा प्रणाली प्रयोग गर्‍यो। यी प्रणालीहरू S-400 जत्तिकै उन्नत नभए पनि, पाकिस्तानले तिनलाई प्रभावकारी रूपमा प्रस्तुत गर्‍यो। यो युद्धले चीनको सैन्य प्रौद्योगिकीलाई विश्व बजारमा प्रचार गर्ने अवसर पनि दियो।भारतको आक्रामक सैन्य जवाफ र जल सन्धि निलम्बनले तत्कालीन प्रभाव त देखायो, तर यसले अन्तर्राष्ट्रिय समुदायमा भारतलाई “उत्तेजक” को रूपमा चित्रण गर्न सहयोग पुर्‍यायो। पाकिस्तानले भने “रक्षात्मक” र “संयमित” छवि बनायो, जसले उसलाई कूटनीतिक लाभ दियो। 

पाकिस्तानका दाबीहरू

राफेल विमानहरू खसालिएको दाबीस् पाकिस्तानी सेनाले तीन भारतीय राफाल, एक मिग(२९, र एक सु-30  MKI लडाकु विमानहरू खसालिएको दाबी गरेको छ। यी विमानहरूलाई चीनमा निर्मित S-400 वायु रक्षा प्रणालीको प्रयोग गरी खसालिएको बताइएको छ।S-400 प्रणालीमाथि आक्रमण,  पाकिस्तानले भारतीय S-400 वायु रक्षा प्रणालीलाई लक्षित गरेको दाबी गरेको छ, तर यसबारे विस्तृत विवरण सार्वजनिक गरिएको छैन।भारतीय वायुसेनाले केही विमानहरूको क्षति भएको स्वीकार गरे पनि, विशिष्ट विवरणहरू सार्वजनिक गरेको छैन। यसले सबै पाइलटहरू सुरक्षित रूपमा फर्किएको जनाएको छ।भारतले S-400 प्रणालीको प्रयोग गरी पाकिस्तानका ड्रोन र मिसाइल आक्रमणहरूलाई नष्ट गरेको दाबी गरेको छ। तर, पाकिस्तानले यी दाबीहरू अस्वीकार गर्दै, भारतले आफ्नै क्षेत्रमा आक्रमण गरेको आरोप लगाएको छ। 

सूचना युद्ध मिडिया, प्रचार, र छविको खेल

यो तनावको सबैभन्दा रोचक पक्ष सूचना युद्ध थियो, जहाँ मिडिया र प्रचारले सैन्य शक्तिभन्दा ठूलो भूमिका खेल्यो।

भारतीय मिडियाको अतिरञ्जन

भारतीय “गोधी मिडिया” ले यो संकटलाई “राष्ट्रवादी उत्सव” बनाउने प्रयास गर्‍यो। “पाकिस्तान घुँडामा”, “३५० आतंकवादी मारिए”, “इस्लामाबाद कब्जा हुने बाटोमा” जस्ता काल्पनिक समाचारहरूले भारतीय जनतामा उत्साह त जगायो, तर अन्तर्राष्ट्रिय मंचमा यस्ता दाबीहरू विश्वसनीय देखिएनन्। न्यूज च्यानलहरूले सैनिक पोशाकमा समाचार प्रस्तुत गर्ने, नकली युद्ध नक्शा देखाउने, र अतिनाटकीय ध्वनिहरू प्रयोग गर्ने कार्यले मिडियाको विश्वसनीयता खल्बल्यायो। 

 पाकिस्तानको स्मार्ट प्रचार

पाकिस्तानले पनि प्रशस्त फेक न्युज फैलायो तर सूचना युद्धमा चातुर्य देखायो। उसले सीमित, तर प्रभावकारी दृश्य र सन्देशहरू प्रयोग गर्‍यो! भारतीय पाइलट अभिनन्दनलाई चिया खुवाएर रिहा गर्ने भिडियोले “मानवीयता” को सन्देश दियो।प्रधानमन्त्री इमरान खानको “शान्तिको प्रस्ताव” ले विश्व समुदायमा संयमित नेतृत्वको छवि बनायो।ISPR, पाकिस्तानी सेनाको मिडिया शाखाले संयमित तर विश्वसनीय झैं देखिने बयानहरू जारी गर्‍यो।
पाकिस्तानले केही फर्जी समाचारहरू जस्तै  भारतीय विमान खसालेको समेत हल्ला फैलायो, र तिनलाई प्रामाणिक झैं प्रस्तुत गर्न सफल भयो। 

धार्मिक रंग

यो युद्धलाई हिन्दू–मुसलमान द्वन्द्वको रूपमा चित्रण गर्ने प्रयास पनि भयो। पाकिस्तानले आफूलाई “शान्तिप्रिय मुस्लिम राष्ट्र” र भारतलाई “उग्र हिन्दुत्ववादी” को रूपमा प्रस्तुत गर्‍यो। पश्चिमी मिडिया र केही बौद्धिक वर्गले पनि यो कथालाई अप्रत्यक्ष समर्थन गरे, जसले भारतको अन्तर्राष्ट्रिय छविमा नकारात्मक प्रभाव पार्‍यो।भूराजनीतिक रणनीतिस् कसको स्वार्थर?यो तनाव केवल भारत र पाकिस्तानको द्विपक्षीय मुद्दा थिएन? यसमा ठूला शक्तिहरूको स्वार्थ मिसिएको थियो।

मोदीको युद्धमा अनिच्छास् जबर्जस्ती गरिएको निर्णय

युद्धका बेला मोदी सरकारले कूटनीतिक रूपमा संयम देखाएका छन् ।चीन वा अमेरिका जस्ता शक्तिहरूले पर्दा पछाडिबाट दवाब दिनु अत्यन्त सम्भव छ।मोदीका लागि चुनावको वातावरण, आर्थिक संकट, र अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार दबाबहरू युद्धभन्दा बढी प्राथमिक हुन्। देश पाकिस्तानसॅग होइन चीनसॅग दांजिएर आर्थिक विकासमा लाग्नु पर्ने अवस्थामा को युद्ध लाद्न खोजिरहेको हो? 

मोदी र भारतको छवि ‘अतिचरम राष्ट्रवाद’ को प्रभाव

युद्धको तुरुन्तै अन्त्य र पाकिस्तानको सहज प्रस्तुति ले भारतलाई द्वेषी र असहिष्णु देखाउने प्रचार भएको देखिन्छ।  भारतभित्र मोदीप्रतिको राष्ट्रवादी छवि बलियो भए पनि, अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा उनलाई एग्रेसर देखाउने रणनीति चलाइएको छ — जसमा मिडिया, कूटनीति, र अन्तर्राष्ट्रिय राजनीति मिसिएको देखिन्छ।अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा मोदी र भारतको जुन छवि थियो त्यो खत्तम पारियो । मोदीलाई त मजाक नै बनाइयो । 

चीनको रणनीति र भारतको अवसर

चीनले भारतमा विदेशी उद्योग स्थापनाको गति रोक्न र भारतलाई द्वन्द्व, संकट, अविश्वासको वातावरणमा फसाउन यो सब रणनीतिक युद्ध–निर्देशन प्रोक्सी कन्फ्लित स्ट्राटेजी प्रयोग गरेको हुन सक्छ।अमेरिका र युरोपका उद्योगहरूले चीनबाट हटेर वैकल्पिक बजार खोजिरहेका छन्, विशेषतः भारत, भियतनाम, मेक्सिको, इन्डोनेसिया जस्ता मुलुकहरूमा।भारतमा एप्पल, टेस्ला, प्रोक्सकन, सामसुंग आदि कम्पनीहरूले ठूलो मात्रामा लगानी बढाइरहेका छन्।यदि यो गतिको निरन्तरता रहन्छ भने, भारत  ग्लोबल म्यानुफेक्चरी हव बन्न सक्छ, जुन चीनको दीर्घकालीन प्रभुत्वमा ठूलो धक्का हुन्छ। 

युद्ध र अनिश्चितता भारतलाई अविश्वसनीय बनाउने योजना!

विदेशी लगानीकर्ताहरू ‘सुरक्षा स्थिरता’ हेर्छन्। युद्ध वा युद्धको जोखिम भयो भने उत्पादन, आपूर्ति, र श्रम स्थायित्व संकटमा पर्छ।  यदि चीनले भारतलाई पाकिस्तानमार्फत युद्धमा तान्न सक्यो भने, भारत सुरक्षित उत्पादन गन्तव्य को रूपमा कम आकर्षक देखिन सक्छ। 

यस्तो रणनीतिका संकेतहरू

चीनले भियतनामलाई पनि आर्थिक रूपमा माथि उठ्न नदिने हिसाबले समय समयमा दक्षिण चीन सागरमा सैन्य तनाव पैदा गर्छ।यस्तै रणनीति भारतमा पनि प्रयोग गरिएको हुनसक्छ—पाकिस्तानलाई प्रयोग गरेरभारतको टेक्नोलोजी, व्यापार, र सामरिक शक्ति माथि आक्रमण 

चीन के चाहन्छ

भारतको राफेल, S-400 जस्ता सामरिक उपकरणहरूलाई कमजोर देखाइयोस्।विश्व बजारमा मेड इन इण्डिया को धारणा कमजोर बनोस्।डिजिटल अर्थतन्त्र र सेमी कन्डक्टर मिसन स्लो बनोस्।चीनको टेक्नोलोजीलाई फेरि शक्तिशाली देखाउने अवसर बनोस्।भारतलाई दुई मोर्चामा उल्झाउने रणनीतिपूर्वमा चीन एलएसी अरुणाचल र लद्दाख, पश्चिममा पाकिस्तान एलओसी– कश्मीरभारतले दुई मोर्चामा रक्षा गर्दा आर्थिक, मानव संसाधन, र राजनैतिक ध्यान विखण्डन हुन्छ।यस्तो अवस्था बनाउनु चीनको पुरानो रणनीति हो डिस्ट्राक्ट एण्ड कन्टेनआर्थिक ब्लकेडस् चीनले भारतको एक ‘चीनं नीति अन्तर्गत आउने विदेशी लगानीलाई रोक्न यो संकट सिर्जना गरेको हुन सक्छ। युद्धको जोखिमले भारतलाई असुरक्षित उत्पादन गन्तव्यको रूपमा चित्रण गर्छ, जसले एप्पल र टेस्ला जस्ता कम्पनीहरूलाई अन्यत्र मोड्न सक्छ।प्रौद्योगिकी प्रदर्शन J-10 र HQ-10  जस्ता हतियारहरूको प्रयोगले चीनको सैन्य बजारलाई विश्वमा प्रचार गर्ने अवसर दियो। राफाल र एस४०० लाई कमजोर देखाउनु चीनको रणनीतिक जित थियो। 

चीनको लागि अप्रत्यक्ष फाइदा

 

युद्धले अफरातफरी, अमेरिका–भारत दूरी

चीनको लागि भारतमा आर्थिक संकट र अन्तर्राष्ट्रिय छवि कमजोर हुनु प्रत्य्यक्ष फाइदा हो।  भारत र अमेरिका बीच ‘ट्रेड अफसेट’ वा ‘रक्षा असहमति’ आएमा चीनको रणनीतिक क्षेत्र मजबूत हुन्छ। यस्तो स्थितिमा चीन आफैं शान्त देखिन सक्छ, र ब्याक–च्यानल डिप्लोमेसी मार्फत पाकिस्तानको समर्थन गर्दै रहन्छ। 

अमेरिकाको दोहोरो खेल

डोनाल्ड ट्रम्पजस्तो नेताले नोबेल शान्ति पुरस्कार जित्ने प्रयत्नमा युद्धलाई रोकिने ढंगमा चलाउनु!यस्तो हिरो कम्प्लेक्सका लागि कूटनीतिक माध्यमबाट शान्ति स्थापना गर्ने नेतृत्वहरू बेला बेला रणनीतिक रूपमा युद्धलाई रोक्ने पात्र बन्छन्। यस्ता प्रयासहरू खासगरी अमेरिकी विदेश नीति वा ट्रम्पजस्ता नेताको पर्सनल ब्रान्ड निर्माणका लागि हुनसक्छ। डोनाल्ड ट्रम्पको छवि ट्रम्पले युद्धविराम गराएर “विश्व शान्तिको नायक” बन्ने प्रयास गरे। यो उनको नोबेल शान्ति पुरस्कारको आकांक्षा वा वैश्विक नेतृत्वको रणनीति हुन सक्छ। 

राफेलको कमजोरी देखाएर अमेरिकी हतियार व्यापारलाई फाइदा?

अमेरिका वर्षौंदेखि भारतलाई एफ२१ र F-35 पेट्रिअट मिसाइल थाड बेच्न चाहन्छ।यदि राफेल, S-400, सुकोइ आदि प्रणालीलाई कमजोर देखाइयो भने, भारतमा फ्रान्स, रूसको सट्टा अमेरिकाको हतियार लोकप्रिय हुन सक्छ। याद गर्नुहोस् युद्धपछि हतियार व्यापार बढ्छ।  युद्धले फ्रान्स र रूसको टेक्नोलोजी असफल देखायो भने, अमेरिका आफ्नो रक्षा प्रणाली बेच्न अघि सर्नेछ।युद्धको अस्थिरताले भारत र भियतनामलाई असुरक्षित देखाएर अमेरिकाले आफ्ना कम्पनीहरूलाई “घर फर्कन” दबाब दियो। 

पाकिस्तानको आन्तरिक स्वार्थ

इतिहासले के देखाउँछ भने  पाकिस्तानमा सेनाले आफैं राजनीतिक घटना निर्माण गर्छ।१९९९ मा कारगिल युद्ध पनि सेनाले मुसर्रफको कन्सोलिडेसनका लागि नै सुरु गरेको थियो।अहिले पनि वर्तमान सेनापतिको कार्यकाल समाप्त हुँदैछ भने, पुनः नियुक्तिका लागि राष्ट्रिय संकट र “हिरोइज्म” को कथानक निर्माण गर्न चाहन सक्छन्। सेनाको सत्ता पाकिस्तानी सेनाध्यक्षको कार्यकाल समाप्तिको सन्दर्भमा यो युद्ध “राष्ट्रिय हिरो” बन्ने अवसर थियो। कूटनीतिक विजयस् पाकिस्तानले ओआइसी र मुस्लिम विश्वको समर्थन जुटायो, र आफूलाई क्षेत्रीय शक्तिको रूपमा स्थापित गर्‍यो। 

र निष्कर्षमा यो पनि स्मरणमा राखौं

यो युद्ध र त्यसपछिको कूटनीतिक स्थितिमा चीन, अमेरिका, पाकिस्तान सबैको स्वार्थ मिसिएको देखिन्छ।चीनले भारतलाई द्वन्द्वमा तानेर उसको आर्थिक र औद्योगिक ग्रोथ रोकेको छ। अमेरिकाले भारतलाई फ्रान्स र रूसका हतियारप्रति शंका पैदा गराएर आफ्नो बजार खोल्ने प्रयास गरेको छ।  पाकिस्तानले सैनिक प्रतिष्ठान र रणनीतिक प्रभावको पुनर्संरचना गर्न युद्ध प्रयोग गरेको छ।ट्रम्पले आफ्नो ग्लोबल पिसकिपर छवि बनाएर नोबेल पुरस्कार वा वैश्विक नेतृत्वको प्रभाव जमाउने कोशिश गरेको छ।मोदी एउटा यस्तो खेलमा फसेका छन् जहाँ उनी न युद्ध गर्न सक्छन्, न छवि जोगाउनअन्तमा, युद्धले कसैलाई पनि स्थायी विजय दिँदैन। यो केवल हिंसा, हानि, र अविश्वासको चक्रलाई बलियो बनाउँछ। यदि भारत र पाकिस्तानले शान्तिको बाटो रोजेनन् भने, यो क्षेत्र सधैं ठूला शक्तिहरूको रणनीतिक खेलको मैदान बनिरहनेछ। सैन्य रणनीतिज्ञहरूले यो युद्धबाट एउटा पाठ सिक्नुपर्छस् शक्ति केवल हतियारमा होइन, विश्वास, संयम, र सत्यको प्रचारमा पनि हुन्छ। जनताले उन्मादी भएर युद्धको समर्थन नगरौं १ युद्धबाट सबैथोक गुमाउने भनेको जनताले हो!